>ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΜΙΑ ΑΕΝΑΗ ΣΧΕΣΗ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ… Της Αρετής Γκιωνάκη Φιλοσοφία, η «αγάπη της σοφίας» δηλαδή, είναι η έρευνα γενικών και θεμελιωδών ερωτημάτων σχετικά με την ύπαρξη, τη γνώση, τις αξίες, τη λογική, το μυαλό και τη γλώσσα κ.τ.λ. Είναι πολύ πιθανόν ο όρος αυτός να επινοήθηκε από τον Πλάτωνα του οποίου οι φιλοσοφικές τους έρευνες περιλαμβάνουν επιχειρήματα ορθολογιστικά, κριτική, συζήτηση, αλλά και ανάκριση, έχοντας πάντα μια συστηματική παρουσίαση τουλάχιστον χρονολογικά. Ιστορικά, η φιλοσοφία εμπεριείχε όλα τα σώματα της γνώσης. Από την εποχή του αρχαίου Έλληνα φιλόσοφου Αριστοτέλη έως τον 19ο αιώνα, η «φυσική φιλοσοφία» περιλάμβανε την αστρονομία, την ιατρική και τη φυσική. Η λογοτεχνία από τη μεριά της, μπορεί να αναφέρεται στο σώμα του γραπτού έργου για οποιοδήποτε θέμα, αλλά συνήθως αναφέρεται στη γραφή που έχει σε πολλές περιπτώσεις καλλιτε-χνική αξία, σε αντίθεση με τα περισσότερα επιστημονικά ακαδημαϊκά γράμματα και εφημερίδες. Περιλαμβάνει κυρίως πεζογραφία, δοκίμιο, δρά, ποίηση, βιογραφία, ιστορία, μυθολογία και φιλοσοφία. Η φιλοσοφία και η λογοτεχνία λοιπόν, με τον κατάλληλο χειρισμό των φιλοσόφων, συνδέονται άμεσα παρουσιάζοντας ιδιαίτερα φιλοσοφικά θέματα που έχουν όμως λογοτεχνικό υπόβαθρο. Καταλήγουμε έτσι να λέμε πως τα θέματα που έχουμε να κάνουμε ονομάζονται «η φιλοσοφία της λογοτεχνίας». Η φιλοσοφία της λογοτεχνίας είναι ένας κλάδος κυρίως αισθητικής μορφής, ο οποίος ασχολείται με το ερώτημα ας πούμε: "τι ακριβώς είναι η τέχνη "; Ένα αρκετά μεγάλο μέρος της αισθητικής της φιλοσοφίας, έχει παραδοσιακά επικεντρωθεί στις εικαστικές τέχνες και στη μουσική, ωστόσο, αυτό γίνεται σε βάρος της τέχνης του λόγου. Στην πραγματικότητα, μια πολύ παραδοσιακή συζήτηση για την αισθητική φιλοσοφία επιδιώκει να καθορίσει κριτήρια καλλιτεχνικής ποιότητας που είναι αδιάφορα για το αντικείμενο που απεικονίζεται. Δεδομένου ότι όλα τα λογοτεχνικά έργα, σχεδόν εξ ορισμού, περιέχουν κυρίως «πλασματικό» περιεχόμενο, οι αισθητικές θεωρίες που βασίζονται σε καθαρά τυπικές ιδιότητες, τείνουν να αγνοούν τη λογοτεχνία. Η ίδια η ύπαρξη της αφήγησης θέτει φιλοσοφικά ζητήματα. Στην αφήγηση, ένας δημιουργός μπορεί να οδηγήσει τους αναγνώστες του σε φανταστικούς χαρακτήρες, σε φανταστικά πλάσματα ή ακόμα και σε ανύπαρκτες τεχνολογίες. Η ικανότητα του ανθρώπινου μυαλού στο να φανταστεί και ακόμη και να βιώσει ενσυναίσθηση με αυτούς τους φανταστικούς χαρακτήρες, αποκαλύπτει από μόνη της, τη φύση του ανθρώπινου νου. Κάποια μυθοπλασία επίσης, μπορεί να θεωρηθεί ως ένα είδος πειραματικής σκέψης, καθώς περιγράφει φανταστικούς χαρακτήρες, τα κίνητρά τους, τις πράξεις τους αλλά και τις συνέπειες των πράξεών τους. Υπό αυτό το πρίσμα ορισμένοι φιλόσοφοι έ¬χουν επιλέξει διάφορες αφηγηματικές μορφές για να διδάξουν τη φιλοσοφία τους. Ο Πλάτωνας, για παράδειγμα, πίστευε ότι η λογοτε-χνική κουλτούρα αλλά ακόμα και οι απλοί ποιητικοί στίχοι, έχουν ισχυρό αντίκτυπο στην ηθική προοπτική των αναγνωστών. Στη Δημοκρατία, ο Πλάτωνας επιδεικνύει έντονη εχθρότητα στο περιεχόμενο της κουλτούρας της εποχής του, προτείνοντας μια ισχυρή λογοκρισία της λαϊκής λογοτεχνίας στην ουτοπία του. Ωστόσο, οι φιλόσοφοι διαφόρων περιοχών, έχουν υιοθετήσει διαφορετικές και λιγότερο δυσμενείς προσεγγίσεις πάνω στη λογοτεχνία. Με το έργο του Immanuel Kant, στα τέλη του 18ου αιώνα, η δυτική φιλοσοφία, ασχολήθηκε με ένα θεμε¬λιώδες ζήτημα, το ζήτημα της επιστημολογίας. Η επιστημολογία ή γνωσιοθεωρία είναι ο κλάδος της φιλοσοφίας, που μελετάει την ουσία, τις μορφές, τις πηγές, τις δυνατότητες, την αξία και τα όρια της αληθινής γνώσης του εξωτερικού κόσμου αλλά και του Εγώ. Αποσπάστηκε ως αυτοτελής επιστήμη στα μέσα του 19ου αιώνα, απομακρύνοντας από τη μεταφυσική το γνωσιολογικό πρόβλημα. Κατευθύνσεις της επιστημολογίας ή γνωσιολογίας είναι ο εμπειρισμός, ο κριτικισμός, ο ιδεαλισμός, ο θετικισμός, ο πραγματισμός, ο ρεαλισμός, ο σκεπτικισμός και η αισθησιαρχία. Όλα τα παραπάνω ρεύματα, διαμορφώθηκαν από τη διαφορετική εξήγηση που δίνουν στο πρόβλημα της πηγής της γνώσης. Τα τελευταία χρόνια, αυτά τα επιστημολογικά ζητήματα έχουν μετατραπεί σε μια εκτεταμένη συζήτηση λέξεων και νοήματος: Άραγε μπορεί η γλώσσα να γεφυρώσει στην πραγματικότητα το χάσμα μεταξύ λόγου και μυαλού; Ως εκ τούτου, οι τεχνικές και τα εργαλεία που αναπτύχθηκαν για τη λογοτεχνική κριτική και τη λογοτεχνική θεωρία αυξήθηκαν περισσότερο στη δυτική φιλοσοφία στα τέλη του εικοστού αιώνα. Οι φιλόσοφοι της εποχής εκείνης, έδωσαν μεγαλύτερη προσοχή στη λογοτεχνία από ό, τι οι προκάτοχοί τους. Ορισμένοι προσπάθησαν να εξετάσουν το ερώτημα αν ήταν πραγματικά δυνατό να επικοινωνήσουν χρησιμοποιώντας λέξεις, εάν ήταν δυνατόν να γνωστοποιηθεί σε έναν αναγνώστη η έννοια ενός συγγραφέα. Άλλοι, προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν λογοτεχνικά έργα ως πα-ραδείγματα του σύγχρονου πολιτισμού προσπαθώντας έτσι, να αποκα-λύψουν τις ασυνείδητες τοποθετή¬σεις που ένιωθαν όταν ήταν παρόντες σε αυτά τα έργα, με κύριο σκοπό την κοινωνική κριτική. Τα λογοτεχνικά έργα θέτουν επίσης ζητήματα που αφορούν την αλήθεια και τη φιλοσοφία της γλώσσας . Ορισμένοι ποιητές έχουν γράψει ποιήματα για φιλοσοφικά θέματα, και ορισμένοι σημαντικοί φιλόσοφοι έχουν εκφράσει τη φιλοσοφία τους σε στίχους. Η κοσμογονία του Ησίοδου και το De Rerum Natura του Λουκρέτιου, είναι σημαντικά φιλοσοφικά ποιήματα. Το είδος της επικής ποίησης χρησιμοποιήθηκε επίσης για τη διδασκαλία της φιλοσοφίας. Ο Vyasa διηγήθηκε το αρχαίο ινδικό έπος Mahabharata για να διδάξει την ινδική φιλοσοφία και την ινδουιστική φιλοσοφία. Ο Όμηρος, παρουσίασε επίσης μερικές φιλοσοφικές διδασκαλίες στην Οδύσσειά του . Πολλοί από τους ανατολικούς φιλοσό-φους επεξεργάστηκαν τη σκέψη τους με ποιητικό τρόπο. Μερικά από τα σημαντικά ονόματα που περιλαμβάνονται: Σέιχ Σαάντι, Hafiz Shirazi, Μωάμεθ Ιμπάκ, Μάτσουο Μπασό, Farid ud Din Attar, Salah Abd El-sabur, Μαχμούντ Ντάργκις,Karim Elsaiad. Επίσης υπάρχουν επίσης αρκετοί σημαντικοί δυτικοί φιλόσοφοι, μεταξύ τους περιλαμβάνονται οι: Samuel Taylor Coleridge, TS Eliot, Όμηρος, Percy Bysshe Shelley, Πάμπλο Νερόδα, Ράινερ Μαρία Ρίλκε, Φερνάντο Πεσόα, Φρίντριχ Νίτσε, Λουκρέτιος κ.αλ. Ορισμένοι φιλόσοφοι έχουν δεσμευτεί να γράψουν φιλοσοφία με τη μορφή μυθοπλασίας, συμπεριλαμβανομένων μυθιστορημάτων και διηγήσεων. Αυτό βεβαίως, είναι εμφανές Στους πρώιμους φιλοσόφους όπως ο Πλάτωνας, που έγραψαν διαλόγους στους οποίους οι φανταστικοί χαρακτήρες συζητούν μεταξύ τους, απολύτως φιλοσοφικά θέματα. Ο Σωκράτης, εμφανίζεται συχνά ως πρωταγωνιστής στους διαλόγους του Πλάτωνα, οι διάλογοι δε είναι μια από τις πρωταρχικές πηγές γνώσης σχετικά με τη διδασκαλία του Σωκράτη, αν και σε αυτή την αφαίρεση είναι μερικές φορές δύσκολο να διακρίνουμε τις πραγματικές θέσεις του Σωκράτη, από τις θέσεις του Πλάτωνα. Άλλοι φιλόσοφοι κατέφυγαν στην αφήγηση για να μεταδώσουν τις διδασκαλίες τους. Ο Γερμανός φιλόσοφος Φρίντριχ Νίτσε, συχνά διατυπώνει τις ιδέες του με λογοτεχνικούς τρόπους, κυρίως στο Thus Spoke Zarathustra, μια επανασχεδιασμένη περιγραφή των διδασκαλιών του Zoroaster. Ο Marquis de Sade και ο Ayn Rand, έγραψαν μυθιστορήματα στα οποία οι χαρακτήρες χρησίμευαν ως αρχές για τις φιλοσοφικές θέσεις και ενεργούσαν σύμφωνα με αυτές, κατά τη διάρκεια της πλοκής. Ο George Santayana, ήταν επίσης φιλόσοφος που έγραψε μυθιστορήματα και ποίηση. Η σχέση μεταξύ των χαρακτήρων του Santayana και των πεποιθήσεών του είναι πιο περίπλοκη. Οι υπαρξιστές, που μεταξύ τους περιλαμβάνονται πολλοί Γάλλοι συγγραφείς, χρησιμοποίησαν τη μυθοπλασία για να μεταφέρουν τις φιλοσοφικές απόψεις τους. Μεταξύ αυτών, ο Jean-Paul Sartre, ο Albert Camus, αλλά και πολλοί άλλοι. Ορισμένοι φιλόσοφοι είχαν σημαντική επιρ-ροή στη λογοτεχνία. Παράδειγμα ο Arthur Schopenhauer, σε μεγάλο βαθμό ως αποτέλεσμα της αισθητικής του, είναι ίσως ο πιο σημαντικός πρόσφατος φιλόσοφος στην ιστορία της λογοτεχνίας. Άλλοι σημαντικοί λογοτέχνες που τα έργα τους θεωρούνται πως έχουν φιλοσοφικό υπόβαθρο είναι οι: μυθοπλασίας που θεωρούνται φιλοσοφικό περιεχόμενο περιλαμβάνουν: Albert Camus, Τζόζεφ Κόνραντ, Fyodor Dostoevsky, Jostein Gaarder, Hermann Hesse, Τζέιμς Τζόις, Franz Kafka, Μίλαν Kundera, Thomas Mann, Marcel Proust, Γουίλιαμ Σαίξπηρ, Λέων Τολστόι, Marguerite Yourcenar και άλλοι πολλοί. Σε κάποια συνέντευξή του ο Jorge Luis Borges, σε δύο συντάκτες της «Φιλοσοφίας και της Λογοτεχνίας» (περιοδικό), στην ερώτηση που του έγινε: Φιλοσοφία και λογοτεχνία: Μιλήστε μας για μερικούς από τους φιλόσοφους που έχουν επηρεάσει το έργο σας και ποιος σας ενδιαφέρει περισσότερο; απάντησε: Λοιπόν, νομίζω ότι αυτό είναι εύκολο. Μπορούμε να μιλήσουμε για τον Ντέιβιντ Χιουμ, τον Μπέρκλεϋ και τον Σοπενχάουερ. Ο Schopenhauer είναι πολύ διαφορετικός από τον Hume. Η περίπτωση του Μπέρκλεϋ, πάλι, ήταν διαφορετική. Υποθέτω ότι σκέφτηκε πως ο Θεός γνωρίζει όλα τα πράγματα όλη την ώρα, αν δεν κάνω λάθος. Αν φύγουμε, εξαφανίζεται αυτό το δωμάτιο; Όχι, γιατί ο Θεός το έχει κατά νου... Τώρα, στην περίπτωση του Σοπενχάουερ, διαβάζοντας εκ νέου κάποια από τα έργα του, έμεινα αιφνιδιασμέ-νος, πε¬ρισσότερο αμήχανος, πρέπει να πω, μπερδεμένος από κάτι που συνεχίζει να το επαναλαμβάνει. Καθώς δε, επιστρέφει συνεχώς σε αυτό και καθώς ήταν και πολύ προσεκτικός ως συγγραφέας, αναρωτιέμαι αν είναι ένας τρόπος γραφής του… Εδώ πρέπει να σημειώσω πως η φιλοσοφική θέση του Χιουμ, επηρεάστηκε από τις ιδέες δυο Βρετανών φιλοσόφων, του Τζων Λοκ και του επισκόπου Τζωρτζ Μπέρκλεϋ. Ο Λοκ και ο Μπέρκλεϋ, έκαναν διάκριση ανάμεσα στο λόγο και στην αίσθηση. Ο Χιουμ, όμως προχώρησε πιο πέρα, επιδιώκοντας να αποδείξει ότι ο λόγος και οι λογικές κρίσεις είναι απλώς συνήθεις συνειρμοί διακριτών αισθήσεων ή ακόμα και εμπειριών. Για περισσότερα από τριάντα χρόνια, η Φιλοσοφία και η Λογοτεχνία, διερεύνησαν τον διάλογο μεταξύ λογοτεχνικών και φιλοσοφικών μελετών. Φιλοσοφία και Λογοτεχνία λοιπόν, μια αέναη σχέση στο χρόνο, με πολλές συγκλίσεις αλλά και ακόμα τόσες αποκλίσεις, σε ένα προϋπάρχον ζήτημα προς το παρόν τουλάχιστον, ανεξάντλητο… Διάφοροι φιλόσοφοι εξακολουθούν να διαβάζονται ακόμα και σήμερα μετά λατρείας, για τη λογοτεχνική αξία των έργων τους, εκτός από το φιλοσοφικό τους περιεχόμενο και θα συνεχίσουν να είναι επίκαιροι, ακόμα κι αν όλα γύρω μας θα αποπνέουν τεράστιες αλλαγές… Βιβλιογραφία:Αστήρ, Λεξικό Φιλοσοφικών Όρων, Αγησίλαος Σπ.Ντόκας, Γνωσιολογία, wikipaidia.

Εκδόσεις ΠΝΟΕΣ
Η ποιότητα στο βιβλίο

ΧΑΘΗΚΑΜΕ

            Τρέχω να προλάβω το τρόλεϊ.

Έχει σουρουπώσει και τα μαγα­ζιά ετοιμάζονται να κλείσουν.

Η μετά τη δουλειά βόλτα μου στο κέντρο, έχει πάρει τέλος.

Πήρα της Ισμήνης τα cd που μου  ζήτησε, αγό­ρασα ένα καινούριο ά­ρωμα και ετοίμαζα την επι­στροφή μου στο σπίτι. Με πε­ρίμενε η μικρή, να πάμε για πί­τσα. Της το είχα υποσχεθεί.

Τρώμε τόσο σπάνια μαζί…

Ακούω μια φωνή γνώριμη να με καλεί, φωνή απ’ τα παλιά.

-Έλλη;

Γυρίζω στο άκουσμα του ονόμα­τός μου και σα­στίζω…

-Θάνο;

Είναι εκείνος. Εκείνος μετά από είκοσι ολόκλη­ρα χρόνια.

Πρώτη κίνηση, αυτόματη, να διορθώσω τα μαλ­λιά μου.

Πώς να φαίνομαι άραγε στα μά­τια του μετά από είκοσι χρόνια;

Με πιάνει αδιόρατος φόβος.

Σα να διαβάζει τις πιο μύχιες σκέψεις μου με βγάζει απ’ το προσωρινό αδιέξοδο.

-Δεν άλλαξες καθόλου Έλλη!

Χαμογελάω αμήχανα και αντα­ποδίδω τη φιλο­φρόνηση.

-Μα και συ Θάνο, όπως ήσουν, δεν άλλαξες…

Έλεγα βέβαια ψέματα, γιατί και εμφανή ίχνη φαλάκρας είχε, ενώ το αρρενω­πό του παράστη­μα είχε αντικατασταθεί από ένα σώμα πλαδαρό και ξεκάθαρα κου­ρασμένο.

Ο έρωτας που ζήσαμε εκείνη την εποχή, ή­ταν παραπάνω από τους συνηθισμένους.

Έτσι ήθελα να πιστεύω τότε και μαζί με μένα, έ­δειχνε να το πι­στεύει κι αυτός.

Και λέω έδειχνε γιατί, τα γεγο­νότα που ακολού­θησαν, απέδει­ξαν πως ο έρωτας αυτός τελικά, δεν ήταν καθόλου μα καθόλου μεγάλος.

Μικρός και ασήμαντος ήταν!

-Χαθήκαμε, μου λέει χαμογελώ­ντας ψεύτικα.

-Ναι, χαθήκαμε, του απα­ντώ χα­μογελώντας του ψεύτικα κι εγώ με τη σειρά μου.

«Γιατί άραγε;» Αναρωτιέμαι μυ­στικά.

Σχεδόν είχα διαγράψει από το βαθύτερο εγώ μου την αιτία της απομάκρυνσής μας.

Γεγονός που είχε από πολλά χρόνια πριν πάψει να με απασχο­λεί.

Αλλά κι εκείνος σίγουρα δεν κα­λοθυμάται τα γε­γονότα τα οποία έ­τρεξαν εκείνη την εποχή στις ζωές μας.

Η επίσημη γνωριμία μας έγινε στο καφέ του Αρ­γύρη.

Εκεί μαζευόμαστε η παρέα μετά το μάθημα στο Πανεπιστήμιο.

Ήμουν πρωτοετής κι εκείνος στο πτυχίο. Ο καφές που άτσαλα ε­κτόξευσε στο και­νούριο μου τζιν, ήταν η κύρια αιτία της γνωριμί­ας μας.

Τον είχε πάρει το μάτι μου μερι­κές φορές να φλερτάρει με την Όλγα, μια κοκκινομάλλα, τρι­τοετή της Νομικής. Μου άρεσε το ύφος του, τα μάτια του, το χαμόγελό του.

Όλα σχεδόν μου άρεσαν επάνω του, μα περισσότερο μου άρεσε το τσουλούφι του, που άτακτα έπεφτε στο πλάι κι εκείνος, με μια κίνηση του κεφαλιού, το έ­σπρωχνε προς τα πίσω με χάρη.

Το ίδιο κιόλας βράδυ, μου ζήτησε να με αποζημιώσει με μια βόλτα, δέχτηκα με ένα τρελό καρδιοχτύπι.

-Έψαχνα καιρό να σε βρω, αλλά οι δικοί σου μου έλεγαν πως έ­φυγες για τη Πράγα, κόβοντας έτσι κάθε γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσά μας…

-Πες μου, ακόμα μου κρατάς θυμό για την επιπολαι­ότητά μου;

Η επιπολαιότητά του ήταν η Όλ­γα, η τριτοετής κοκκινομάλλα.

Είχανε σχέση, που ποτέ σε μένα δεν παραδέχτη­κε. Όταν τους βρήκα μαζί στο μικρό δωμάτιό του, χάθηκε ο κόσμος κάτω από τα πόδια μου. Όσο κι αν προ­σπάθησε να μου εξηγήσει, στά­θη­κα αμετάπειστη. Σε λίγους μή­νες πήρα το πτυχίο και πήγα για με-ταπτυχιακά στην Πράγα, εκεί εί­χα κάποιους συγγενείς και δεν θα αντιμετώπιζα ιδιαίτερο πρό­βλημα κατά τη διαμονή μου.

-Του έρωτα κακία δε κρατάμε, του αποκρίνομαι χαμογελαστά.

Ο καιρός που μεσολάβησε, η αλ­λαγή περι­βάλλοντος, τα νέα πρόσωπα που μπήκαν στη ζωή μου, το ίδιο το πείσμα μου να τον ξεπεράσω και να συνεχίσω, με απομάκρυναν οριστικά από τις σκέψεις μου για κείνον.

Ήταν σα να μην υπήρξε ποτέ στη ζωή μου. Τέ­λειωσα το μεταπτυ­χιακό και επέστρεψα στην Ελ­λάδα.

Άνοιξα δικό μου γραφείο, και κάπου σε αυτό το σημείο της ζωής μου γνώρισα τον Άρη.

Ο κόσμος γύρω μας βιαστικός τρέχει, μας σπρώχνει.

Εκείνος αρχίζει να ξαναθυμάται το παρελθόν «μας» και μου λέει πως με σκεφτόταν πολύ τελευταία, πως έψαχνε να με βρει αλλά δεν τα κατάφερε και να η ζωή που με έφερε στο δρόμο του…

Κοιτάζω με αμηχανία το ρολόι.

Το παρατηρεί και με ρωτάει:

-Σε περιμένουν;

Σα να θέλει να ρωτήσει για τη ζωή μου, για όσα δε γνωρίζει και θέλει να τα μάθει.

-Ναι, έχω υποσχεθεί στη κόρη μου να πάμε για πίτσα και αν θέλω να προλάβω πρέπει να βιαστώ.

-Παντρεύτηκες λοιπόν, λέει μέσα από τα δόντια του, σα να μονο­λογεί.

-Παντρεύτηκα και χώρισα. Εσύ;

Ρωτάω, έτσι για να ρωτήσω, να μη φανώ αγενής ως προς τη ζωή του.

-Κι εγώ παντρεύτηκα με την Όλ­γα, έμεινε έγκυ­ος, κατάλαβαίνεις τώρα, λέει κουνώντας το κεφά­λι.

Ναι καταλάβαινα!

-Λοιπόν χάρηκα, του λέω απλώ­νοντάς του το χέρι.

-Κι εγώ, να τα ξαναπούμε, να πάμε για καφέ να θυμηθούμε τα παλιά.

Τα παλιά… Ποια παλιά; Σκέφτο­μαι αλλά δε του το λέω.

Μου γράφει σ’ ένα χαρτί το κι­νητό του.

Κουνάω το κεφάλι συγκαταβα­τικά κι απομακρύ­νομαι.

Στον πρώτο κάδο το ρίχνω μέσα δίχως καμία ενοχή!

Τον έρωτα και τον καιρό τελικά, κανείς δεν το γυρίζει πίσω…