ΣΤΕΦΑΝ ΜΑΛΛΑΡΜΕ

ΜΙΑ ΖΑΡΙΑ ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΘΑ ΚΑΤΑΡΓΗΣΕΙ ΤΟ ΤΥΧΑΙΟ!

Της Αρετής Γκιωνάκη 

  Ο Στεφάν Μαλλαρμέ, γεννήθηκε στις 18 Μαρτίου 1842 στο Παρίσι.

Πέρασε δύσκολα παιδικά χρόνια καθώς έχασε τη μητέρα του σε ηλικία πέντε ετών. Ο πατέρας του και ο παππούς του, διακεκριμένοι στον Δημόσιο Γαλλικό βίο της εποχής τους, περίμεναν κάτι ανάλογο και από τον Στεφάν. Εκείνος, τους διέψευσε καθώς ήταν κακός μαθητής στο σχολείο, αλλά άριστος στις ξένες γλώσσες. Τελειώνοντας το λύκειο, πήγε στην Σανς για σπουδές, αλλά εγκατέλειψε γρήγορα, πηγαίνοντας στο Λονδίνο για να τελειοποιήσει τα αγγλικά του. Στο Λονδίνο κατά τη διάρκεια των σπουδών του το 1863  έκανε σημαντικές γνωριμίες από τον χώρο της Τέχνης και πολλούς φίλους. Έκανε ένα γάμο το 1863,  από τον οποίο γεννήθηκε η κόρη του το 1864.

   Μετά το πέρας των σπουδών του επιστρέφει στη Γαλλία και  αναλαμβάνει ως καθηγητής αγγλικών το 1863 σε διάφορα λύκεια. Το 1894 άρχισε να δίνει διαλέξεις σε διάφορα Πανεπιστήμια γύρω από την «ποιητική του θεωρία» την οποία είχε ο ίδιος επεξεργαστεί και αναπτύξει.  

   Με την ποίηση ασχολήθηκε από πολύ νεαρή ηλικία  επηρεασμένος κατά πολύ από τον Βίκτωρα Ουγκώ και τους  Παρνασιστές, ενώ στη συνέχεια, ο Κάρολος Μπωντλαίρ τον επηρέασε με «Τα άνθη του κακού».

   Η ποίησή του καθαρά συμβολική, προσεγμένη, με εικόνες, δομημένη πάνω σε στοιχεία «ανορθόδοξα» μεν, αλλά με καθαρότητα δε, σε ότι ομολογεί και πρεσβεύει ένα ποίημα. Ένα συνταίριασμα τεχνών, ζωγραφικής και μουσικής, καθώς η μουσικότητα στις λέξεις του Μαλλαρμέ είναι εμφανής.

   Ο ίδιος έλεγε, πως η ποίηση δεν γράφεται με ιδέες αλλά με λέξεις.

   Στο σπίτι του στην οδό rue de Rome, άρχισαν να έρχονται διανοούμενοι της τέχνης, κάθε Τρίτη, για συζητήσεις περί τέχνης και φιλοσοφίας. Αυτοί ονομάστηκαν Mardistes λόγω του ότι μαζεύονταν Τρίτη–Mardi-.

   Αυτές οι συγκεντρώσεις έμειναν ιστορικές καθώς μέσα από αυτές επηρεάστηκε ο τότε πνευματικός και καλλιτεχνικός κόσμος της εποχής. Μεταξύ αυτών που πήγαιναν στις συγκεντρώσεις αυτές, εκτός από τους μαθητές του, ήταν οι: Πωλ Βάλερυ, Πωλ Βερλαίν, Εμίλ Ζολά, Εντουάρντ Μανέ, -ο οποίος ζωγράφισε και το πορτραίτο του- αλλά και πολλοί άλλοι.

   Κάποιοι μελετητές του αναφέρουν πως η ποίηση του ΣΤΕΦΑΝ ΜΑΛΛΑΡΜΕ είναι δύσκολη στην μετάφρασή της κυρίως στα αγγλικά, γιατί οι λέξεις που χρησιμοποιεί, είναι πολυεπίπεδες με μουσικές απολήξεις και πολλές «εικόνες». Στη γαλλική η ποίησή του επιτρέπει κάποιες εναλλακτικές μεταφραστικές έννοιες, οι οποίες όμως σε καμία περίπτωση δεν είναι εμφανείς με την πρώτη ανάγνωση. Σε μια μετάφραση πιστή στις λέξεις είναι δύσκολο, αλλά σε μια ελεύθερη μετάφραση γίνεται πιο απλό.

   Δημιούργησε μια νέα ποιητική γλώσσα για να φιλοξενήσει τις καινοτόμες ιδέες του. 

Έφτιαξε μια κατάσταση ισοδυναμίας, όπου η μουσική και η γλώσσα θα είναι δεμένες μεταξύ 

τους, θέλοντας έτσι να αποδώσει τον αντικατοπτρισμό της μιας προς την άλλη. 

Παρά τις ψυχαναγκαστικές προσπάθειές του να χαράξει την τελειότητα συνειδητοποίησε  

την ουτοπική φύση της αποστολής του, ενώ, δεν κατάφερε ποτέ να τελειώσει το λυρικό δράμα 

Ηρωδιάς το οποίο δόθηκε στην δημοσιότητα μετά 34 χρόνια από το θάνατο του.

   Η ποίηση του Στεφάν Μαλλαρμέ υπήρξε η έμπνευση για πολλά μουσικά κομμάτια, όπως στο «Prélude à l'après-midi d'un faune» του Claude Debussy (1894), ο Maurice Ravel χρησιμοποίησε την ποίηση Μαλλαρμέ για τη μουσική του «Trois poèmes de Stéphane Mallarmé» (1913) κ.τ.λ.

   Επίσης σε ταινίες όπως η ταινία του Μαν Ρέι, με τίτλο «Les Mysteres du Château de Dé» (Το μυστήριο του Chateau των ζαριών) το 1929, επηρεασμένη από το ποίημα του Μαλλαρμέ «Μια ζαριά ποτέ δεν θα καταργήσει την ευκαιρία".

   Πολλοί κριτικοί και μεταφραστές του Μαλλαρμέ ασχολήθηκαν σε βάθος με το έργο του. Ο Robert Baldick γράφει μεταξύ άλλων για τον Μαλλαρμέ:

   «Αυτά ήταν τα αριστουργήματα του Mallarmé, καθώς κατατάσονται ανάμεσα στα αριστουργήματα της «πεζογραφικής ποίησης», για να συνδυαστούν με στυλ τόσο υπέροχα, ώστε να επενεργούν ως καταπραϋντικό και ως ξόρκι κατά της μελαγχολίας. Αποπνέουν, μια μεθυστική μελωδία ακαταμάχητη, υποδηλώνουσα σκέψεις, καθώς η ψυχή, σφύζει από έναν ευαίσθητο καλλιτέχνη του οποίου τα νεύρα πάλλονται με ένταση, γεμίζοντάς μας με μια οδυνηρή έκσταση».

   Επίσης ο Roger Eliot Fry, άγγλος ζωγράφος και κριτικός, μετέφρασε κάποια από τα ποιήματα του Στεφάν Μαλλαρμέ, γράφοντας στην κριτική του γι’ αυτόν μεταξύ άλλων τα εξής: «Βεβαίως κανένας ποιητής δεν έχει βάλει τις λέξεις με μεγαλύτερη τέχνη, ή δεν τους έχει δώσει καλύτερο ρυθμό. Είναι μια απροσδόκητη δύναμη που προκαλεί κι αιφνιδιάζει...».

   Υπήρξαν βέβαια και κάποιοι που υποστήριξαν ελλιπή την ποίησή του. Αυτό όμως για το γεγονός της δυσκολίας του ποιητικού λόγου, ως προς την μετάφρασή του. Αλλά ως εκεί! Γιατί ο Στεφάν Μαλλαρμέ υπήρξε πραγματικός μεταρρυθμιστής του ποιητικού λόγου και ο «σουρεαλισμός» της γραφής του υποδεικνύει και κινητοποιεί! Παρ’ όλο που ο ίδιος υπερασπίστηκε με ζήλο την τελειότητα, σ’ αυτήν τη «νέα» ποίηση, δεν ήταν ποτέ αρκετά ικανοποιημένος με τη δική του. Γιατί, είναι πολύ δύσκολο να αγγίξουμε την τελειότητα, αν η διαδικασία της δημιουργίας απαιτεί τα εργαλεία του απείρου!

   Έγινε ευρύτερα γνωστός όταν ο Πωλ Βερλαίν τον συμπεριέλαβε, μαζί με τον Αρθούρο Ρεμπώ και τον Ταΐστραν Κρουπιέρη  στο δοκίμιό του «Οι καταραμένοι ποιητές» (Es Poètes maudits, το 1883). 

   Μετέφρασε το ΚΟΡΑΚΙ του Edgar Allan Poe το 1875 σε σχέδια του Έντουαρντ Μανέ.

   Πέθανε στις 9 Σεπτεμβρίου το 1898.

   Το χειρόγραφο ποίημα του με τίτλο: «Μια ζαριά ποτέ δεν θα καταργήσει το τυχαίο» πωλήθηκε σε δημοπρασία της βιβλιοθήκης του ποιητή, αντί του ποσού των 963.000 ευρώ από τον οίκο Sotheby’s στο Παρίσι.

   Και να σκεφτεί κάποιος, ότι είχε περάσει το περισσότερο της ζωής του ο ίδιος, μέσα στη φτώχεια...